تبیین نقش مساجد در جامعه اسلامي
سردبیر
کد مطلب: ۱۱۵۱۴
تاریخ انتشار:چهارشنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۲ ساعت ۱۰:۴۶اوشیدا:آنچه از بررسي نقش مسجد در صدر اسلام بدست مي‌آيد، جامعيت مسجد در همه زمينه‌هاي عبادي سياسي، فرهنگي، آموزشي، نظامي، قضايي و... بوده است
پایگاه خبری اوشیدا:سخن از طلوع اسلام و مطلع آن و فجر صادق آيين محمدي (صلي‌الله عليه و آله) و مركز اشاعه آن يعني مسجد است. مسجد مهمان خانه خدا در زمين، جايگاه نزول بركات و خيرات آسماني،خانه راز و نياز، عشق و محبت، صفا و صميميت، ايثار و رحمت، تجلي بهشت خدا در زمين و محل آرامش موحدان است.
آنچه از بررسي نقش مسجد در صدر اسلام بدست مي‌آيد، جامعيت مسجد در همه زمينه‌هاي عبادي سياسي، فرهنگي، آموزشي، نظامي، قضايي و... بوده است؛ و محور همه آنها امامت و پيشوايي در مسجد است كه به عنوان مهم‌ترين مسئله در ساختار و پيكره اين مكان مقدس مطرح است و كوچكترين غفلت ولو جزئي، سرانجام به لوث شدن هدف كلي و پايمال گشتن مقصد نهايي خواهد شد. اهميت اين موضوع در ساختار مسجد به اندازه‌اي است كه در زمان حضور پيامبر (صلي‌الله عليه و آله) در مدينه، شخص ايشان عهده‌دار اداره مسجدالنبي (صلي‌الله عليه و آله) بود و در غياب حضرت(صلي‌الله عليه و آله) امامت مسجدالنبي بر عهده كسي بود كه توسط آن بزرگوار معين گرديده است.
جايگاه مسجد از ديدگاه امام خميني(ره)
با پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري امام خميني(ره)، مساجد نيز همانند دوران صدر اسلام جايگاه واقعي خود را بازشناختند، به طوري كه نيروهاي فعال در مساجد به طور مستقيم در متن انقلاب شركت جستند، به گونه‌اي كه از آن پس مساجد نقش پايگاه ارتباطي مردم را به عهده داشتند؛ و در شرايط حساسي كه نهضت اسلامي فاقد هرگونه تشكيلات منطبق با معيارهاي اسلامي بود مساجد توانستند اين نارسايي مهم را جبران كرده و به انسجام نيروهاي مردمي بپردازند. علاوه بر اين بسياري از برنامه‌هاي انقلاب مانند رفراندوم، شوراهاي محلي، كانون‌هاي بسيج و ديگر ضرورتهاي زمان در مساجد انجام مي‌گرفت.
جايگاه و نقش مسجد در ساختار جامعه اسلامي را از منظر آن بزرگ مرد تاريخ مورد بررسي قرار دهیم.
۱ـ نقش مسجد در مبارزه با دشمنان اسلام
با بررسي نقش مسجد در مبارزه عليه كفر والحاد، اين نكته بدست مي‌آيد كه چشمه زلال مبارزه و نهضت عليه باطل در طول تاريخ از مسجد جوشيده است و اين مكان الهي بود كه توانست به قيام مقدس مردم ايران كه به برقراري حكومت اسلامي انجاميد، نيرو و توان بخشيد و همه اين مبارزات و پيروزي‌ها بر محور سفارشات و رهنمودهاي آن پير فرزانه و بت‌شكن زمان بود. او بود كه بر پايه شناختي كه از موقعيت و نقش مسجد داشت، خطاب به مسلمانان جهان مي‌فرمايد:
«اگر حرم و كعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتيبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبياء نيست، پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟»
۱: مسجد خنثي‌كننده نقشه‌هاي دشمن
از جمله ترفندهاي استعمار و دشمنان داخلي و خارجي براي محو اسلام، خاموش كردن چراغ و رونق مساجد بوده است كه اين حيله خائنانه در رژيم گذشته تا حد زيادي مؤثر افتاد، و الان نيز تمام سعي و تلاش دشمنان در خلوت كردن مساجد به عنوان پايگاه ضداستكباري است.
آن بزرگوار با تأكيد بر نقش محوري مسجد در خنثي كردن نقشه‌هاي دشمنان اسلام مي‌فرمايد:
«اينها از مسجد مي‌ترسند، من تكليفم را بايد ادا كنم به شما بگويم، شما دانشگاهي‌ها شما دانشجوها، همه‌تان مساجد را برويد پر كنيد، سنگر هست اينجا، سنگرها را بايد پر كرد»
و در جايي ديگر مي‌فرمايند:
«مساجد و محافل دينيه را كه سنگرهاي اسلام در مقابل شياطين است، هرچه بيشتر گرم و مجهز نگه داريد»
۲: مسجد مركز انقلاب و تداوم آن
با بررسي تحولات سالهاي سرنگوني رژيم شاهنشاهي و پيروزي انقلاب اسلامي، نقش و اهميت مسجد در ابعاد مختلف به وضوح هويدا است. در آن موقعيت مردم و روحانيت با محوريت مساجد به مبارزه ادامه مي‌دادند كه نه در گذشته و نه در حال و آينده هيچ مكاني قابليت اين مركزيت را ندارد و هم اينك نيز اگر مردم از اين مركز دور بمانند، موجب شادي دشمنان و تضعيف انقلاب خواهد شد. در آن موقعيت حساس، مسجد پايگاه عمده‌اي شد تا شاگردان و پيروان ايشان به همراه اقامه فرايض ديني و عبادي كه دليل حضور مردم در مساجد بود، پيامها و اهداف امام خميني را دريافت كنند.
آن بزرگ معمار انقلاب، با تأكيد بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب مي‌فرمايند:
«مسجد محلي است كه از آن بايد امور اداره بشود، اين مساجد بود كه اين پيروزي را براي ملت ما درست كرد، اين مراكز حساسي است كه ملت بايد به آن توجه داشته باشند، اين‌طور نباشد كه خيال كنيم حالا ديگر ما پيروز شديم، ديگر مسجد مي‌خواهيم چه كنيم؟ پيروزي ما براي اداره مسجد است.»
۳: مسجد مركز جنبش و حركت‌هاي اسلامي
در زمان رسول اكرم(ص) يكي از مهم‌ترين نقش‌هاي مسجد، تدارك مقدمات فكري و بسيج عمومي مسلمانان به منظور جهاد با كفار بوده است. عيناً همين نقش در جريان نهضت روحانيون شيعه به رهبري امام خميني(ره) در سال ۱۳۴۲(ش) و پس از آن در جريان پيروزي انقلاب اسلامي ايران مشاهده مي‌شد. تأثير اين مكان مقدس در طول ۸ سال دفاع مقدس در جذب نيروهاي رزمنده بسيجي و آموزش آنها و نيز پشتيباني و فعاليتهاي پشت جبهه، بر هيچ كس پوشيده نيست. مسلم و بديهي است كه اگر بيانات روشنگرانه آن پير فرزانه نبود، مساجد نمي‌توانستند جايگاه حقيقي خود را بدست آورند و او بود كه مساجد را مركز جنبش‌ها و حركت‌هاي اسلامي معرفي كرده و مي‌فرمود:
«مسجد در اسلام و در صدر اسلام هميشه مركز جنبش و حركت‌هاي اسلامي بوده... از مسجد تبليغات اسلامي شروع مي‌شده است، از مسجد حركت قواي اسلامي براي سركوبي كفار و وارد كردن آنها در [زير] بيرق اسلام بوده است. شما كه از اهالي مسجد و علماي مساجد هستيد، بايد پيروي از پيغمبر اسلام(ص) و اصحاب آن سرور كنيد و مساجد را براي تبليغ اسلام و حركت اسلاميت و قطع ايادي شرك و كفر و تأييد مستضعفين در مقابل مستكبرين قرار دهيد.»
بر اساس همين ديدگاه است كه متفكران و نويسندگان خارجي نيز به اهميت مساجد در ساختار انقلاب تأكيد كرده و آن را محور اصلي در شكل‌گيري انقلاب اسلامي دانسته‌اند. از آن جمله حامد الگار نويسنده و منتقد بزرگ مي‌گويد:
«مسجد هسته اساسي تشكيلات انقلاب اسلامي بود. يكي از عناصر مهم در پيروزي انقلاب، احياي مجدد مسجد و تمام ابعاد عملكردي آن بود. نقش مسجد، ديگر نه عزلت و گريز گاهي از جامعه بود كه مردم براي دوري جستن از دنيا، گرفتن وضو، انجام عبادات يا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه مي‌بردند بلكه برعكس، مسجد به عنوان يك كانون مبارزه و مركز فرماندهي بدل گرديد به طور خلاصه مسجد تماماً آن چيزي شد كه در عصر پيامبر بود».
۲ـ نقش و اهميت اجتماع در مسجد
با توجه به نقش‌آفريني عميق دين در ايجاد تشكل‌هاي اجتماعي است كه موجب شده تا اسلام در ابتداي نظام‌دهي سازمان ديني خود، تأسيس مركز تجمع عمومي مسلمانان را با نام «مسجد» در اولويت قرار داده و اجتماع در آن را به نيكوترين وجه ستوده و شديدترين تأكيدات را در راستاي حفظ اين سنگرهاي توحيدي ابراز داشته است.
حضرت امام بر اساس همين شناخت، بارها بر اهميت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأكيد داشته و آن را موجب تقويت اسلام و نظام مي‌دانستند.
«مساجد بايد مجتمع بشود از جوانها، اگر ما بفهميم كه اين اجتماعات چه فوائدي دارد و اگر بفهميم كه اجتماعاتي كه اسلام براي ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سياسي را حل مي‌كند، چه گرفتاري‌ها را حل مي‌كند، اين‌طور بي‌حال نبوديم كه مساجدمان مركز بشود براي چند پيرزن و پيرمرد.»
و در جاهاي مختلفي مي‌فرمودند:
«نماز را در جماعت بخوانيد، اجتماع بايد باشد. اجتماعاتتان را حفظ كنيد. مساجدتان را محكم نگه داريد.»
و در سخني ديگر مي‌فرمايند:
«مسجد مركز تبليغ است، در صدر اسلام از همين مسجدها جيش‌ها، ارتش‌ها راه مي‌افتاده، مركز تبليغ احكام سياسي ـ اسلامي بوده، هر وقت يك گرفتاري را طرح مي‌كردند صدا مي‌كردند: «الصلوه مع الجماعه» اجتماع مي‌كردند، اين گرفتاري را طرح مي‌كردند، صحبت‌ها را مي‌كردند، مسجد مركز اجتماع سياسي است. اجتماعات خود را هرچه بيشتر در مساجد و محافل و فضاهاي باز عمومي برپا نماييد.»
ترس دشمن از مسجد
آنچه در تاريخ مسجد در سراسر ايران و در طول مبارزات و فعاليتهاي انقلابي بدست مي‌آيد، مساجد تنها جايگاهي بوده است كه در جوّي آكنده از وحدت و اخوت و معنويت، نيروهاي مبارز و مؤمن و شجاع را در خود جاي داده و از اين طريق در جهت بيداري و آگاهي‌بخشي به توده‌هاي بسيج و گروههاي مختلف مردمي، رسالت خويش را عينيت بخشيده است. به همين دليل است كه دشمنان از مسجد به عنوان مركز نيرومند پشتيباني انقلاب و ستاد عملياتي رهبر انقلاب اسلامي در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد آماج حملات دژخيمان رژيم سابق قرار گرفته و هم اينك نيز دشمنان داخلي و خارجي درصدد خلوت كردن و دور كردن مردم به خصوص جوانان از مساجد مي‌باشند.
آن بت‌شكن زمان با درك اين حساسيت دشمنان، بارها خطر جدايي انقلاب از مساجد را مورد تأكيد قرار داده و مي‌فرمودند:
«اگر اين مسجد و مركز ستاد اسلام قوي باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشيد. ترس از آمريكا و شوروي و اينها نداشته باشيد. آنروز بايد ترس داشته باشيد كه شما پشت بكنيد به اسلام، پشت كنيد به مساجد.»
و در بياني ديگر مي‌فرمايد:
«اي ملت! مسجدهاي خودتان را حفظ كنيد، روشنفكر غربي نباشيد، اي حقوقدانها! مسجدها را حفظ كنيد؛ برويد به مسجد... تا اين نهضت به ثمر برسد، مملكت شما نجات پيدا كند.»
«اين يك توطئه است كه مي‌خواهند مسجدها را كم‌كم خالي كنند. شما بايد هوشيار باشيد كه مسجدهايتان و محراب‌هايتان و منبرهايتان را حفظ كنيد و بيشتر از سابق، شمايي كه اين معجزه را از مسجد ديديد كه همه قدرتها را به هم شكست، نه فقط ابرقدرتها، قدرتهاي ديگر را هم به هم شكست، نبايد در اسلام سستي كنيد. مسجدها را محكم نگه داريد و پرجمعيت كنيد.»
رهبر كبير انقلاب با تيزبيني كه در مسائل سياسي اوايل انقلاب داشتند، خطر جدايي مردم و انقلاب را از مساجد حس مي‌كردند و مراقب بودند تا ارتباط مردم با مسجد قطع نگردد، اسناد تاريخي نشانگر آنست كه ارتباط مردم با مساجد، نقش بسيار مؤثري در پيروزي انقلاب اسلامي داشته است و تداوم آن نيز بستگي به همين ارتباط دارد.
از جمله مواردي كه نشان‌دهنده اهميت فوق‌العاده حضور مردم در مساجد را از ديدگاه حضرت امام نشان مي‌دهد، پيامي كه اعلام كردند كه تمامي اسلحه‌هايي كه در اوج تظاهرات و درگيريها به دست مردم افتاده است، به مساجد تحويل داده شود. اين پيام كه با استقبال همگان مواجه شد، تأكيد ديگري بر اين مطلب است كه علاوه به اهميت اجتماع و تجمع در مسجد، حتي رفت و آمد به اين جايگاه الهي نيز داراي آثار و بركات و خنثي‌كننده نقشه‌هاي دشمنان است، در حاليكه مكانهاي ديگر نظامي و انتظامي بود كه مي‌توانست به عنوان پايگاه جمع‌آوري معرفي شود، و اين چيزي نيست جز اهميت حضور و رفت و آمد به مساجد و پيوند و ارتباط جامعه با روحانيت.
پی نوشتها:
[۱] . وسايل‌الشيعه، ج ۳، ص ۵۱۷.
[۲] . من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۷۷.
[۳] . ترمذي دعوات، ج ۳، ص ۸.
[۴] . صحيفه امام، ج ۲۰، ص ۳۱۶.
[۵] . همان، ج ۱۲، ص ۳۹۳.
[۶] . همان، ج ۲، ص ۴۵۱.
[۷] . همان، ج ۱۳، ص ۱۵.
[۸] . همان، ج ۷، ص ۶۵.
[۹] . مسجد و انقلاب اسلامي، ص ۴۶
