به گزارش خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری تحلیلی «
اوشیدا» سیستان منطقه‌ای که روزگاری انبار غله ایران بود و انعکاس رنگ آسمان در زلالی آب دریاچه هامونش زیبایی منحصربه‌فردی به آن بخشیده بود.
همان منطقه‌ای که محال هست جولان ماهی‌ها، توتن سواری، شنا، صید و صیادی و بازی‌های بچه‌ها درون کانال‌ها و نهرها از ذهن قدیمی‌ترهای آن پاک شود، سال‌هاست تنها پهنه خشک هامون، قایق‌های رنگ‌ورورفته و خاک گرفته، گردوخاک و سرفه‌های مداوم ناشی از ریزگردها در آن نمایان است و دیگر خبری از سرزندگی دریاچه بزرگ شرق نیست.
هامون، روزی دریاچه بود امروز خاک استروایت هم‌خانگی با تل‌ماسه‌های غول‌آسا داستان نیست، بلکه واقعیتی دردناک است که سیستان و سیستانی را به‌زانو درآورده است، شاید گرمای هوا باعث نامهربانی بادها می‌شود که یک‌باره چندین تن ماسه را بر سر تشنگان همیشهٔ هامون می‌ریزند.
هامون که آب داشت، هیرمند که جاری بود، خبری از سرفه‌های ممتد و مهاجرت‌های گسترده نبود؛ خیزش گردوغبار و ریزگرد در این منطقه با روی کار آمدن دولت طالبان و امتناع آنها از تأمین حقابه هیرمند به طور فزاینده‌ای بیشتر شده و چشم‌ها همه به هامون و هیرمندِ بی‌آب و بستر خشک و کوبیده‌اش دوخته شده است.
خشک‌شدن دریاچه هامون سال‌هاست که به یک معضل مهم زیست‌محیطی برای منطقه و شاید دنیا تبدیل شده و متأسفانه این روزها شرایط زندگی در سیستان و بلوچستان به دلیل تبعات ناشی از این خشکسالی بسیار سخت‌تر از گذشته شده و مردمان این منطقه با معضلاتی همچون آلودگی هوا، بیماری‌های قلبی و ریوی، بیکاری، مهاجرت و حاشیه‌نشینی روبه‌رو هستند.
ریزگردها قربانی می‌گیرند، طبیعت انتقام میکشدبیش از سه دهه است که قصه تلخ خشکسالی در گوش مردم سیستان این خطه کویری نجوا می‌شود، گویا قرار نیست طبیعت بار دیگر ساز دوستی با مردم اینجا بنوازد و هر روز قهر طبیعت چهره خشن‌تری از خود را به مردم این دیار نشان می‌دهد و زخم‌های عمیق‌تری از خود باقی می‌گذارد.
و یکی دیگر از بزرگ‌ترین معضل امروز سیستان وجود طوفان‌ها و ریزگردها در این منطقه است که از جهات مختلف، زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار داده و شاهد آن، بیماران بی‌شمار تنفسی، سل و ریوی در این منطقه است و مردم قربانی بی‌توجهی مسئولین و قربانی وعده‌های ریز و درشت شده‌اند.
خشک‌شدن هامون علاوه بر ایجاد آسیب‌های گسترده به اقتصاد ایران و افغانستان زمینه بروز آسیب‌های گسترده محیط‌زیست منطقه را مهیا کرده و مرگ میلیون‌ها موجود زنده ساکن در این منطقه را رقم زده است، همچنین افزایش مشکلات ناشی از تولید ریزگرد نیز زندگی مردم در دو سمت مرز را با تهدید مواجه می‌کند.
نشست‌ها برگزار شد، اما هامون خشک ماندهامونی که به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین فلات ایران و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان، روزگاری منشأ خیر و برکت سیستان و بلوچستان بود، امروز منشأ آلودگی زیست‌محیطی این سیستان و بلوچستان شده و گرفتار خشکسالی است و دیگر خبری از آب‌های روان تالاب هامون نیست.
در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲ بود که در اوج طوفان‌های ۱۲۰ روزه منطقه سیستان و توجه ویژه دولت سیزدهم برای ارائه راهکارهای خشکسالی و تنش آبی در سیستان و بلوچستان باعث شد تا برای نخستین‌بار در خارج از تهران نشست ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار در زابل برگزار شود و نمایندگان دستگاه‌های مسئول با حضور در دل گردوغبار تالاب هامون، شدت گردوغبار در منطقه را احساس و پس از آن تدابیر درخورشانی بیندیشند و بدانند که ایستاده در غبار فقط عنوان یک فیلم سینمایی نیست، بلکه می‌تواند حکایت این روزهای مردم سیستان و بلوچستان باشد.
تصمیمات کاغذی، هامون را سیراب نکردند و طبق وعده‌ها قرار شد اقداماتی اساسی در این زمینه صورت گیرد که از جمله پیگیری اختصاص حقابه هامون صابری و ایران از رودخانه فراه‌رود، ساخت سد بخش‌آباد و بهره‌برداری قریب‌الوقوع آن، رایزنی فرامرزی با مقامات کشور افغانستان پیرامون بازدیدهای میدانی و شناسایی نقاط کانونی بحرانی در افغانستان، برنامه‌ریزی جهت تثبیت کانون‌های گردوغبار در هامون صابری و افغانستان، پیگیری و اصلاح سد کمال خان و سد لشکری در قالب طرح کمیساریای آب، لایروبی مسیرها از نهر لشکری افغانستان تا ورودی ایران، درخواست اجرای برنامه‌های تثبیت خاک در محل انتقال آب احداث شده توسط وزارت نیرو، ممنوعیت چرای دام و تشکیل ستاد ملی دریاچه هامون از جمله مصوبات این جلسه بود که با حضور علی سلاجقه معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دولت سیزدهم که قرار بود تا دو ماه بعد بخشی از آنها اجرایی شود.
زوزه‌ها و فریادهای بی پژواک توفان و گرد و غبار حال که دو سال از آن زمان گذشته گردوغبار به‌قدری در سیستان افزایش‌یافته که به کانون ریزگردها تبدیل شده است، اینکه نمایندگان سیستان تا چه میزان از این پیشنهادها را پیگیری کردند و اینکه چرا محقق نشده و سیستان قربانی وعده‌های به سرانجام نرسیده مسئولین شده است.
رضا کریمی یکی از ساکنان روستای دهنوسردار شهرستان زهک در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه با وزش بادهای بیش از ۲۰۰ روزه در منطقه سیستان زندگی بر اهالی تاریک و گرد و خاک و شن فضای خانه‌ها را فرامی‌گیرد، گفت: گاهی شدت و وضعیت بحرانی طوفان در سیستان اوضاع به‌قدری وخیم است که در خانه هم زدن ماسک افاغه نمی‌کند و نفس‌کشیدن برای اهالی به‌ویژه خردسالان و میان‌سالان سخت است.
مردم سیستان، گرفتار ماسه و سکوتاندوی ادامه داد: متولیان امر برای تثبیت شن‌های روان و ازبین‌بردن کانون‌های بحرانی گرد و غبار در سیستان باید اقدامات مؤثرتری انجام دهند تپه‌های ماسه‌بادی در این منطقه زمان طوفان هم راه‌بندان است و هم هر موقع توفان شروع به وزیدن می‌کند نفس‌کشیدن برایمان سخت می‌شود و خانه‌هایمان زیر خروارها خاک در حال مدفون شدن است.
(1).jpeg)
طوفان بیش از ۵۰ هزار نفر را راهی مراکز درمانی کرد علی ولایتی پور فرماندار ویژه شهرستان زابل در سال گذشته در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «
اوشیدا» بیان کرد: در سال جاری به علت طوفان گردوخاک تعداد مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی در پی بیماری‌های قلبی، تنفسی و چشمی همچنین تصادفات جاده‌ای ناشی از کاهش دید به بیش از ۵۰ هزار نفر رسیده است.
فرماندار زابل افزود: در بحث ریزگردها هیچ اعتباری به دانشگاه علوم پزشکی زابل تخصیص داده نشده و اگر هزینه‌ای صورت‌گرفته از بودجه‌ای است که سایر دستگاه‌ها داشتند.
وی در خصوص اقدامات صورت‌گرفته جهت مهار ریزگردها، گفت: در بستر تالاب هامون یک سری اقداماتی در راستای مقابل با ریزگردها از جمله ذخیره‌سازی آب در محدوده شهرستان نیمروز و کاشت نهال صورت‌گرفته است.
طوفان جان می‌گیرد، بودجه نمی‌رسد هنوزولایتی پور افزود: پیش‌ازاین باتوجه‌به شرایط بحرانی در سیستان، این منطقه ۱۲۰ روز درگیر گردوخاک بوده است که اکنون طبق آماری که داریم بالغ بر ۳۰۰ روز سال طوفان گردوخاک سیستان را درگیر می‌کند، اگر ستاد بحران بودجه‌ای دائم به موضوع مهار ریزگردها اختصاص دهد؛ مانند بلاهای طبیعی دیگر مانند سیل و زلزله قطعاً اثرگذاری خاص خواهد داشت.
فرماندار ویژه زابل گفت: ارتقا بعضی از ادارات مثل اداره منابع طبیعی، محیط‌زیست و شیلات که با مدیریت بحران ریزگردها درگیر هستند به اداره کل یا معاونت با اختیار بالا تأثیرگذار خواهد بود، برای حل مشکلات باید در کنار تخصیص بودجه همه دست‌به‌دست هم دهیم و تمام امکانات با هم بسیج شوند، در این صورت اگر ۱۰۰ درصد این مشکل حل نشود، ۸۰ یا ۹۰ درصد حل خواهد شد.
حق‌آبه هیرمند ربطی به حق‌آبه زیست‌محیطی هامون ندارد جواد میردار هریجانی عضو هیئت‌مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران نیز در گفتگو با خبرنگار اوشیدا بیان کرد: اصولاً حقابه مربوط به شرب و معیشت مردم سیستان بوده و ربطی به حقابه زیست‌محیطی تالاب بین‌المللی هامون ندارد. در سال‌های گذشته (قبل از بهره‌برداری از بند کمال خان) نیز بیشتر سیلاب‌های حاصل از بارندگی‌های بعد از سد کجکی (دشت مال‌ها) تالاب را پرآب می‌نمود و هیچ‌وقت حقابه مرتبط با معاهده سال ۱۳۵۱ موجب آبگیری تالاب هامون نشده است. هر چند که هیچ‌وقت هم ایران حقابه خود از رودخانه هیرمند (به شکلی که در معاهده آمده است) را دریافت ننموده و آب دریافتی به‌صورت سیلابی و دشت مال بوده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه زابل افزود: متأسفانه این بدعهدی هیأت حاکمه کشور افغانستان در طی سالیان مختلف اثرات جبران‌ناپذیری را بر پیکره آبی تالاب بین‌المللی هامون و تنوع زیستی و زیستمندان این تالاب وارد نموده است به‌طوری که بسیاری از موجودات گیاهی و جانوری این تالاب به‌کلی از بین رفته یا در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.
وی تصریح کرد: فقط تعداد معدودی از این موجودات یا مجدداً همراه با آب به تالاب وارد شده و یا در صورت تأمین آب، مجدداً در تالاب رشد نموده‌اند که نی‌های موجود در تالاب از این نوع هستند که قابلیت سبزشدن و رویش مجدد در تالاب را، به‌محض تأمین آب، دارند. برخی از ماهی‌ها و آبزیان نیز همراه با آب در صورت تأمین وارد تالاب می‌شوند و تا زمانی که مجدداً این آب خشک نشود در تالاب باقی می‌مانند و متأسفانه با خشک‌شدن و تبخیر آب در فصل گرم سال، به‌کلی نابود می‌شوند.
هامونِ نیمه‌جان چشم‌انتظار استمرار حق‌آبه هیرمند میردار هریجانی تأکید کرد: در سال آبی اخیر در دو مرحله آب هیرمند به سیستان رسیده است که دوره اول آن مربوط به اسفندماه سال ۱۴۰۳ بوده و گفته می‌شود که حدود ۷۰ میلیون مترمکعب آب حاصل از سیلاب (دشت مال) دریافت شده که جهت تأمین آب شرب مردم سیستان به چاه نیمه شماره ۳ وارد شده است. در دوره دوم نیز از چهارم اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۴ تا کنون به‌صورت متناوب و همراه با قطع و وصل‌شدن‌های چندباره آب رودخانه هیرمند وارد سیستان شده است که میزان دقیق آن هنوز از سوی مراجع رسمی اعلام نشده است.
عضو هیئت‌مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران خاطرنشان کرد: اما این آب نیز بنا به تصمیم مسئولین وزارت نیرو، فعلاً وارد چاه نیمه شماره ۳ می‌شود و احتمال آن وجود دارد که در صورت ادامه ورود آب و رسیدن به حد مناسبی از آب چاه نیمه‌ها که تأمین آب شرب مردم سیستان با مشکلی مواجه نگردد، از طریق رودخانه سیستان به هامون هیرمند نیز منتقل گردد. قطعاً همه این موارد بستگی به ادامه ورود آب به سیستان و عدم قطع آن توسط کشور افغانستان دارد.
وی ادامه داد: رایزنی‌هایی توسط مسئولین کشور اعم از کمیساران آب هیرمند و نیز نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در حال انجام است و امید آن می‌رود که در سایه این مذاکرات و تعاملات و نیز بارندگی‌های احتمالی در آن‌سوی مرز و همچنین همراه با ذوب برف‌ها در افغانستان، ورود آب رودخانه هیرمند به سیستان ادامه یابد.
وی با اشاره به نقش ریزگردها بر منطقه سیستان و ورود آب به تالاب هامون افزود: البته دراین‌خصوص نمی‌توان اظهارنظر و پیش‌بینی دقیقی داشت چرا که هنوز از طریق رودخانه هیرمند نیز آب وارد سیستان می‌شود و این امکان وجود دارد که در صورت ادامه، بخشی از آن به تالاب هامون هیرمند منتقل شود.
عضو هیئت‌مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران ادامه داد: اما باتوجه‌به آب نسبتاً خوبی که از طریق رودخانه فراه به هامون صابری رسیده است و بخش‌هایی از این تالاب نیز توسط اقدامات اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مبنی بر پمپاژ آب از کانال احداث شده در هامون صابری و پخش آن در بخش‌هایی از این تالاب، به نظر می‌رسد که تأثیر ریزگردها شدید نباشد؛ اما درهرصورت باتوجه‌به خشکی تالاب هامون، وجود ریزگردها هم‌زمان با شروع بادهای ۱۲۰ روزه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود که البته این مسئله مرتبط با میزان آب ورودی از هیرمند و رهاسازی آن در هامون هیرمند نیز خواهد داشت. بااین‌حال مجدداً عرض می‌کنم که امکان پیش‌بینی دقیق میزان ریزگردها، باتوجه‌به نوع، شدت، جهت و میزان بادها، وجود ندارد.
رایزنی در کابل برای احقاق حق‌آبه سیستانفرهاد شهرکی نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار ما بیان کرد: در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه جلسه کمیساران آب رودخانه هیرمند در کابل با حضور نمایندگان سیستان برگزار می‌شود که امیدوار هستیم با ارائه گزارشات علمی و منطقه‌ای که توسط ماهواره‌های هوایی در ایام مختلف سال تهیه و تنظیم شده است بتوانیم بر اساس معاهده ۱۳۵۱ که حق مردم سیستان را ۸۲۰ میلیون مکعب آب می‌داند و به رسمیت شناخته شده با کمک متخصصین وزارت نیرو و کشور در این جلسه محقق کنیم.
وی افزود: باتوجه‌به اینکه دریچه‌های بند کمال خان در چندین مرحله بازگشایی شده و به‌صورت دشتمال وارد رودخانه هیرمند شده تا جهت آب شرب مردم در چاه نیمه‌ها ذخیره شود.
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: در مرحله بعد امیدوار هستیم با ادامه سیلاب‌ها و دشتمالی که وارد می‌شود بتوانیم این آب را در پهنه سیستان جاری کنیم تا هم باعث آبگیری چاهک‌ها و پوشش گیاهی مناسبی که در منطقه لازم است باشد انجام گیرد تا مردم به سمت دامداری رفته و علوفه را تهیه کنند.
هامون تشنه است، چشم‌ها منتظر عملاندداستان خشکسالی سیستان و هامون تنها روایت یک دریاچه بی‌آب نیست، بلکه نماد یک بحران گسترده زیست‌محیطی، انسانی و دیپلماتیک است که سال‌هاست مردم این منطقه را درگیر کرده است. وعده‌ها، نشست‌ها و طرح‌های روی کاغذ تاکنون نتوانسته‌اند پاسخ‌گوی نیازهای فوری این سرزمین باشند.
درحالی‌که گردوغبار هر روز بیشتر خانه‌های مردم را در خود می‌بلعد و آمار بیماری‌ها بالا می‌رود، مردم سیستان هنوز با چشمانی نگران به آسمان، رود هیرمند و مسئولان چشم دوخته‌اند تا شاید روزی، زندگی دوباره به هامون بازگردد. امروز بیش از هر زمان، سیستان نیازمند اقدام واقعی، تعهد عملی و مدیریت مؤثر است، نه فقط همدردی و شعار.
انتهای خبر/
