به گزارش خبرنگار گروه خبری تحلیلی «اوشیدا» به نقل از عصرهامون؛ تالاب بین‌المللی هامون، به‌عنوان سومین تالاب بزرگ کشور و یکی از زیست‌بوم‌های مهم ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر، همواره نقشی اساسی در حفظ تعادل اکولوژیکی، تقویت معیشت جوامع محلی، کنترل گرد و غبار و پایداری اقلیم منطقه سیستان ایفا کرده‌اند.
اما در سال‌های اخیر، این تالاب با چالش‌های بزرگی از جمله تغییرات اقلیمی، کاهش ورودی آب، سدسازی‌های متعدد در کشور افغانستان و مدیریت غیربومی منابع طبیعی مواجه شده که حیات آن را به‌شدت تهدید می‌کند.
ناکارآمدی سند مصوب ۱۳۹۶ در چنین شرایطی، برنامه مدیریت جامع تالاب هامون که در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان سند بالادستی تدوین شده بود، دیگر پاسخگوی نیازهای بحرانی امروز نیست؛ به همین دلیل، اداره کل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان روند بازنگری این سند را با همکاری مراکز علمی و پژوهشی آغاز کرده تا نسخه‌ای جدید و واقع‌بینانه برای حفاظت و احیای این تالاب حیاتی ارائه شود. تغییرات اکولوژیکی و ضرورت بازتعریف برنامه سارا احمدی، کارشناس ارشد محیط‌زیست، بازنگری در سند مدیریت جامع تالاب هامون اقدامی حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است.
وی افزود: شرایط اکولوژیکی تالاب در پنج سال اخیر دستخوش تغییراتی بنیادین شده که ناشی از کاهش شدید ورودی آب از رود هیرمند، تشدید پدیده گرد و غبار، خشکی متوالی بستر تالاب و پروژه‌های سدسازی کشور افغانستان است؛ این تحولات موجب شده‌اند سند موجود کارایی اجرایی خود را ازدست‌داده و نیاز به بازتعریف اهداف و ساختار مدیریتی داشته باشد.
بحران گرد و غبار و مهاجرت اقلیمی احمدی تأکید کرد: دو بحران اصلی در منطقه سیستان، یکی افزایش گرد و غبار ناشی از خشکی بستر هامون و دیگری آسیب جدی به زیست‌بوم‌های طبیعی و معیشت جوامع محلی است؛ گرد و غبار نه‌تنها تهدیدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود؛ بلکه بر کشاورزی، دامداری و کیفیت زندگی مردم منطقه نیز تأثیر منفی گذاشته و مهاجرت‌های اقلیمی را در پی داشته است.
وی ادامه داد: بازنگری باید بر سه محور اساسی متمرکز باشد، تثبیت کانون‌های گرد و غبار از طریق اقدامات احیایی در بستر خشک تالاب، تأمین منابع جایگزین آبی با استفاده از بازچرخانی فاضلاب شهری و پساب تصفیه‌شده، و نهایتاً مشارکت‌دادن جوامع محلی در تدوین و اجرای برنامه‌ها. بدون حضور و نقش‌آفرینی مردم بومی، حتی بهترین برنامه‌ها نیز به نتیجه نخواهند رسید.
ظرفیت علمی بومی برای تدوین سنداین کارشناس تصریح کرد: ظرفیت علمی منطقه سیستان برای تدوین نسخه جدید این سند کاملاً قابل‌اتکا است؛ دانشگاه زابل، پژوهشگاه هامون و سایر نهادهای علمی بومی، به واسطه سابقه مطالعاتی و داده‌های میدانی، توانایی تهیه یک سند دقیق، کاربردی و حتی قابل‌ارائه در مجامع بین‌المللی را دارند.
وی همچنین به اهمیت همکاری با نهادهای بین‌المللی اشاره و تشریح کرد: با توجه به اینکه هامون در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شده و در فهرست تالاب‌های در معرض خطر (مونترو) قرار دارد، ایران می‌تواند از این جایگاه برای جلب حمایت‌های بین‌المللی، جذب منابع مالی و فشار دیپلماتیک جهت مدیریت آب‌های مرزی استفاده کند؛ تهیه یک مطالعه جامع، علمی و دوزبانه در خصوص اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی خشکی تالاب، می‌تواند ابزاری مؤثر در این مسیر باشد.
در مجموع، بازنگری برنامه مدیریت جامع تالاب هامون فرصتی استراتژیک برای اصلاح رویکردها، هم‌افزایی علمی و بین‌المللی، و ارائه الگویی نوین در حکمرانی منابع طبیعی در مناطق خشک و کم‌آب. اگر این فرایند به‌درستی و با مشارکت واقعی تمامی ذی‌نفعان انجام شود، می‌توان امید داشت که هامون همچنان به حیات خود ادامه دهد و نقش کلیدی‌اش در توسعه پایدار شرق کشور را حفظ کند.
.jpg)
تمرکز بر تثبیت کانون‌های گرد و غبار و بهبود معیشت جوامع محلیمحمدرضا علیمرادی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان، در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «عصرهامون» از آغاز فرایند بازنگری در برنامه مدیریت جامع تالاب‌های بین‌المللی هامون خبر داد و این اقدام را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در شرایط کنونی دانست.
وی با اشاره به تغییرات گسترده در شرایط اکولوژیکی تالاب هامون طی سال‌های اخیر، تصریح کرد: تغییر اقلیم، بهره‌برداری از سد انحرافی کمال‌خان و برنامه‌ریزی‌های جدید کشور افغانستان برای احداث سدهایی مانند سد بخش‌آباد بر روی رودخانه‌های منتهی به تالاب، سبب کاهش شدید ورودی آب به بستر هامون شده و به دنبال آن، کانون‌های گرد و غبار در منطقه گسترش یافته‌اند؛ این شرایط، پاسخگویی برنامه فعلی مصوب در سال ۱۳۹۶ را غیرممکن کرده و بازنگری در آن را الزامی ساخته است.
علیمرادی اظهار کرد: برنامه مدیریت جامع تالاب هامون که در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان سند بالادستی تدوین و به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده بود، دیگر متناسب با شرایط فعلی تالاب نیست؛ اقدامات اجرایی باید منطبق با شرایط جدید، اعتبارات تخصیصی و موافقت‌نامه‌های ابلاغی بازتعریف شود. در نتیجه، بازبینی و تطبیق این برنامه با واقعیت‌های امروز منطقه در دستور کار اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قرار گرفته است.
همکاری مراکز دانشگاهی و علمی در بازنگری وی افزود: بازنگری این سند با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی استان در حال انجام است و نسخه جدید برنامه باید به‌گونه‌ای طراحی شود که تمرکز آن بر کنترل کانون‌های گرد و غبار، تثبیت شرایط اکولوژیکی و ارتقاء معیشت ذی‌نفعان و ساکنین منطقه سیستان در شرایط کم‌آبی شدید باشد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همچنین بر لزوم به‌روزرسانی پژوهش‌ها و مطالعات پیشین تأکید کرد و گفت: باید یک مطالعه جامع، علمی و دوزبانه در خصوص اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی ناشی از خشکی تالاب هامون انجام شود تا در مجامع بین‌المللی به‌عنوان سندی مستند و قابل‌دفاع ارائه گردد. وی تأکید کرد که محوریت این پژوهش باید بر عهده دانشگاه‌های بومی استان باشد.
برگزاری نشست کارگروه استانی تالاب هامون در همین راستا، نخستین جلسه کارگروه استانی تالاب هامون در سال جاری در محل استانداری سیستان و بلوچستان با حضور معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار، فرمانداران حوزه سیستان، مدیریت بحران استانداری، مدیران و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی، رؤسای دانشگاه زابل و پژوهشگاه‌های مرتبط و همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد برگزار شد.
دستور کار این جلسه شامل پیگیری مصوبات کارگروه ملی تالاب هامون و ارائه گزارش اقدامات دستگاه‌های اجرایی بود؛ در این نشست، آخرین وضعیت تالاب هامون و روند وقوع پدیده گرد و غبار با منشأ تالاب بررسی و پیشنهادات اجرایی و تأمین اعتبار لازم برای طرح در کارگروه ملی تالاب‌ها احصا شد.
راهکارهای عملیاتی برای نجات تالاب همچنین در این جلسه، ضرورت بازنگری برنامه جامع مدیریت تالاب هامون در پاسخ به تغییرات اکولوژیکی، اجرای طرح‌های بازچرخانی فاضلاب شهری در زابل و توسعه سیستم تصفیه فاضلاب در شهرستان‌های هیرمند و نیمروز به‌منظور تأمین آب مورد نیاز عرصه‌های نهال‌کاری، کمربند سبز شهری و بادشکن‌های زنده جنوب تالاب هامون مورد تأکید قرار گرفت.
انتهای خبر/
