زبان بلوچی


بلوچی baločî Balóćí

هندواروپایی
• زبان‌های هندوایرانی
o زبان‌های ایرانی
 زبان‌های ایرانی غربی
 بلوچی

بلوچی از زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی است. این زبان توسط مردم بلوچ در کشورهای ایران، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان صحبت می شود.

•
پیشینه
زبان بلوچی از زبان های ایرانی شمال غربی است و با زبان های تاتی، کردی و تالشی نزدیکی زیادی دارد.[۱] برای همین به نظر می رسد متکلمان این زبان در گذشته دور از نواحی شمالی ایران امروزی به بلوچستان کنونی کوچیده باشند.
گویش ها
بلوچی را به دو گروه اصلی تقسیم می‌توان کرد: شرقی، یا شمال شرقی، و غربی، یا جنوب غربی، عمده بلوچها درسه کشور پاکستان ، ایران و افغانستان در سرزمینی نسبتا وسیع و گرم زندگی می کنند تعدادی ازآنان در ترکمنستان بسرمی برند مجموع قبایل بلوچ جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفرتخمین زده می شوند. که بیشتر آنها در دو کشور پاکستان و ایران ساکن اند. اما این رقمها اعتبار قطعی ندارند. بلوچها دراکثرکشورهای جهان سکونت دارند که به دلایل مختلفی از سرزمین خود خارج شده اند. که بخشی ازآنها درکشورهای حوزه خلیج فارس وبرخی درممالک آفریقایی زندگی می کنند. بلوچهای افغانستان اغلب در ولایات هلمند ونیمروزبه سرمی برند.
غربی (رخشانی)
• رخشانی سرحدی
• رخشانی افغانستان
• رخشانی ترکمنستان
• رخشانی پنجگوری
• رخشانی کلاتی
• رخشانی سراوانی
جنوبی (مکرانی)
• لاشاری
• کچی
• کراچی
گویش های جنوبی یا سلیمانی
• بوگتی (بامبور)
• مری رند (سیبی)
• دوکمی-مزاری
• مندوانی & گویش جاتووی سند غربی
نوشتار
تا پیش از سده نوزدهم میلادی زبان بلوچی دارای کتابت نبود و برای نوشتار زبان فارسی را بکار میبردند. با این وجود بلوچی در میان محاکم بلوچ رواج داشت. پس از آن برپایه خط اردو خطی برای بلوچی پیشنهاد شد و بعدها گسترش یافت. (3731)

طایفه رخشانی دهستان لوتک

طايفه رخشاني

جد بزرگ رخشاني ها رخشان نام دارد كه طايفه نام خود را منتسب به وي مي داند.

رخشان صاحب چهارفرزند به نامهاي بادين ـمانداـ جمال دين وزربخت بوده كه اين اسماءحالت تغيير يافته اسامي بهاءالدين ـجمال الدين ـو زربخت مي باشند كه مدلل بر ديرينگي ووقدمت زمان حيات آنهاست.

هريك از اين فرزندان شاخه اي از تيره هاي طايفه رخشاني را پديد آورده اند كه به نام خود آنها ناميده مي شود.

قسمت اعظم اين تيره ها در نوشكي و دالبندين پاكستان سكونت دارند و تعدادي نيز در ايالت نيمه روز افغانستان ساكن اند .

نكته حائز اهميت در مورد طايفه رخشاني اين مطلب است كه در بلوچستان پاكستان فقط دو زبان شاخص وبارز است يكي گويش بلوچي رخشاني و ديگري ،زبان براهويي مي باشد و اكثر طوايف بلوچ ضمن آنكه به گويش بلوچي رخشاني تكلم مي كنند خود را وابسته به اين طايفه مي دانند.

جماعتي از قبايل بلوچ كه تحت عنوان كلي (رند)ياد مي شوند طايفه رخشاني و ريگي اند كه در زمره ترك كنندگان زمين وداراي اهميت سياسي ويژه شناخته مي شوند. یک روایت بلوچی میگوید:( رخشانی وریگی چوک میر حقیقت خان)

تيره هاي مختلف اين طايفه در كشورهاي پاكستان،افغانستان،ايران(سيستان وبلوچستان،فهرج .كرمان،بيرجند . تهران ،سرخس وتركمنستان زندگي مي كنند.

تيره هاي اصلي اين طايفه عبارتند از :

1ـ رخشاني باديني (تيره سرداري)

2ـ رخشاني جمال ديني

3ـرخشاني ماندايي

4ـ رخشاني زربختي

تيره هاي منشعب از4تيره اصلي عبارتند از:

1ـ ساراني 2ـازبك زايي 3ـ بهلولي 4ـماهككي

5ـ گرگيج 6ـ سيه پاد 7ـ سور 8ـرحمان زهي

9ـ قنبر زهي 10ـ بيلر 11ـمالكي 12ـ سيه چم

رخشاني هاي سيستان از تيره باديني اند واز دو گروه فارسي زبان و بلوچ زبان ،تشكيل مي شوند كه به ترتيب دردهستان لوتك و منطقه ميانكنگي زندگي مي كنند كه شجره نامه رخشاني هاي لوتك به شرح ذيل مي باشد.

حضرت آدم ابوالبشرــــــــ حضرت شیث ــــــــ انوش ـــــــ قینان ــــــــ مهماعیل ـــــــــــ ادریس ــــــــ یرد ــــــــ حضرت نوح ــــــــــ سام ــــــــ ارفخشد ــــــــــ قبهناه ـــــــــ شالخ ـــــــــ فالغ ـــــــــ ارغوته ــــــــــ شارع ـــــــ تارخ ـــــ حضرت ابراهیم ــــــــ اسماعیل ـــــــــ قیدار ـــــــــ بنت ــــــــــ حمل ـــــــــ الهمیسع ـــــــ ادد ـــــــ اد ـــــــ عدنان ـــــــــ معد ــــــــــ نزار ـــــــــ مضر ــــــــ الیاس ــــــــــ مدرکه ـــــــ خزیمه ـــــــــــ کنانت ـــــــــ النصر ــــــــ مالک ـــــــــ فهر ــــــــــ غالب ـــــــــــ لوء ـــــــــ کعب ـــــــــ مرت ــــــــــ کلاب ـــــــــ قصی ــــــــــ عبدمناف ــــــــــــ هاشم ــــــــــ عبدالمطلب ــــــــــ ابی طالب ـــــــ حضرت علی (رضی الله عنه ) ـــــــــ میر محمد حنفیه ـــــــــ میر زمیر ــــــــ میر قاسم ـــــــ میر نصر الدین ــــــــ میر نور شاه (رخشان) ــــــــ میر شاه نور ــــــــــ میر سیداد ــــــــ میر کرم شاه ـــــــــــ میر شهبیک ــــــــــ میر هارون ــــــــــ میر حیدر ــــــــــــ میر حسن ــــــــــ

میر مانده ـــــــ میرحمزه ــــــــــ»-میرشاهو ـــــــــ»مير شیهک ــــــــ»مير چاكرـــــــــ»مير حمراءــــــــ»مير حسن ـــــــــ»مير بدرالدين ـــــــــ»مير نصرالدين ــــــــ»مير عجب خان ـــــــــ»مير اوديل خان ــــــــ»شادي خان ــــــــ»مير جان بيك خان ـــــــــــ»مير رستم خان ــــــــــ»مير كوچك خان----- مير لشكر خان ــــــــ»محمد رضا خان ـــــــــــ»حسين خان ــــــــــ»لشكر خان ـــــــــ» كر بلايي محمد حسين و كربلايي علي رخشاني

طبق اسناد موجود مير لشكر خان در اطراف تاسوكي ،ريگ چاه وگود زره ، به شغل دامداري اشتغال داشته وداراي رمه هاي بزرگ شتر وبز وگوسفندبوده و هم پيمان با طايفه براهويي،وظيفه تأمين امنيت مرزهاي شرقي كشور ر ا بر عهده داشته است .

در تاسوكي دو تپه به نامهاي تپه لشكران 1و2به نام وي ثبت شده و درحال حاضر موجود است كه محل زندگي و قدرت واقتدار وي را اثبات مي كند.

رخشاني هاي فارسي زبان لوتك، از زمان حسين خان كه در اطراف سكوهه، سبز كيم ولوتك اقامت داشته اند از بلوچي به فارسي وگويش سيستاني تغيير زبان داده اند و از زمان لشكرخان در لوتك رحل اقامت گزيده اندو همچنان مثل سابق با ساير تيره هاي رخشاني مواصلت و ارتباط نزديك دارند و به آداب و رسوم قومي و قبيله خويش به شدت پايبند مي باشند.

لشكر خان رخشاني در واقع مؤسس اصلي روستاي لوتك در سالهاي سلطنت قاجارمحسوب مي شود كه درزمان سردار سرابندي از سكوهه به لوتك كوچ مي نمايد و با احداث يك مسجد و يك منزل به شكل كاروانسرا اقدام به يكجا نشيني نموده وبه شغل كشاورزي، دامداري و تجارت اشتغال مي ورزد وباتلاش و همت خويش روستاي لوتك را بنيان مي نهد .

از خصوصيات بارز وي اينكه مردم دار و مهمان نواز بوده و همواره منزلش پناهگاه و مأمن امني براي افراد غريب وآشنا بود و همواره به عدل ودادگري معروف ومشهور بود.

زمينهاي كشاورزي اش كه به نام پا گاو لشكر خان معروف بود هميشه محل زندگي افراد چادرنشين و فقيري بود كه ملك و املاكي براي زندگي وامرار معاش نداشتند و پس از او نيز فرزندانش كربلايي محمد حسين و كربلايي علي و فرزندانشان همواره پيرو و ادامه دهنده شيوه پدر خويش بوده اند.



« شرف» یا «مئیار» رخشانی عبارت است از :

۱ـ پذیرائی و مواظبت از مهمان.

۲ـ امانت داری و درستکاری.

۳ـ در پناه گرفتن هر کسی که تقاضا نماید و محافظت و نگهداری از او تا پاجان .

۴ـ گرفتن بئریا انتقام یعنی خونی در بدل خونی که ریخته شود مگر آنکه خون آشتی را استوار گرداند.

۵ـ پرهیز ار کشتن زن و پسر نابالغ، کولی و کسی که غیر دین باشد ولی با آرامش در همسایگی شان به کار و زنده گی بپردازد.

۶ـ پرهیز از کشتن دشمنی که به زیارت گاهی پناه گزین شده باشد.

۷ـ آمرزیدن دشمن اگر زنی از طایفه او برای آمرزش خواهی آید.

۸ـ آتش بس و آشتی اگر کسی قران بر سرنها ده و میانجی گردد.

۹ـ کشتن زنا کار چون او را زنها رنشاید».



منابع :

زادسروان سيستان (غلامعلي رييس الذاكرين)

عشاير وطوايف سيستان وبلوچستان(ايرج افشار سيستاني)

جغرافياي نيمروز(ذوالفقار كرماني)

سيستان(جي پي تيت)غلامعلي رييس الذاكرين

تاریخ بلوچستان پاکستان (3732)