به گزارش پایگاه خبری اوشیدا: وبلاگ سرای فرهنگ و هنر سیستان می نویسد:
تاریخچه عروسک نوزاد :
یکی از قدیمی ترین عروسک های نوزاد موجود در جهان که تصویر و مطلبی در باره آن وجود دارد، مربوط به سال ۱۸۷۱است که ظاهر بسیار ترسناکی دارد. عروسک به حالت چهار دست و پا در روی زمین در حال راه رفتن است که در آن زمان خزیدن نامیده می شد.
خزیدن در آن زمان عملی مربوط به دیوانگان و حیوانات محسوب می گشت و برای انسان ها عملی غیر عادی به شمار می رفت.
اما در اواخر دهه ۱۸۰۰ این عمل در مورد کودکان به امری طبیعی بدل شد. البته تا اواسط قرن ۱۹، عروسک های اروپایی عمدتا تنها ظاهر بزرگسالان را داشتند.
عروسک هایی با ظاهر کودکان بعدها از سال ۱۸۵۰ به بعد ظاهر شدند اما تا اواخر قرن ، تمام بازار را در دست گرفتند.
در دوران تولید انبوه صنعتی عروسک های جدید با قابلیت های چشمک زدن و حرکت دادن دست و پا، جای عروسک های قدیمی را گرفتند. عروسک سازان آمریکایی نیز با بالا بردن قابلیت های مکانیزه عروسک ها، سعی درهمگام شدن با این انقلاب داشتند. عروسک کوچکی به آن اشاره شد، با سری از جنس موم ، حرکت چهار دست و پا و مکانیسم داخلی شبیه به ساعت نیز تلاشی در همین جهت بود.
عروسک در سال ۱۸۷۱ توسط رابرت جی کلی ساخته شده و خود او این عروسک وحشتناک را به عنوان اسباب بازی سرگرم کننده با قیمت بسیار کم، توصیف کرده بود. با وجود این تعریف، عروسک طرفداران زیادی بین دخترهای کوچک نداشت. ظاهر ترسناک و وزن زیادی داشت و بیشتر به در نمایشگاه می خورد تا بغل کردن وبازی.
بعد ها کارخانه های مختلف عروسک های نوزاد زیباتری را تولید کردند که خیلی شبیه به حالت واقعی انسان داشت و از جایگاه بهتری در میان کودکان برخوردار گشت.
تاریخچه عروسک نوزاد در ایران :
در ایران نیز در مناطق مختلف عروسک های نوزاد توسط زنان ساخته و در هر منطقه و استان با اسامی خاص نام گذاری می شوند. به عنوان نمونه عروسک توچان در منطقه سیستان و بلوچستان به شکل نوزادی قنداق پیچ شده درست می شود که نمونه باز سازی شده آن در موزه فرهنگ کودک ایران موجود است.
عروسک نوزاد در سیستان ( پوتَک ) :
پوتک واژه ای سیستانی به معنای نوزاد متولد شده، عروسکی مثالی است که زنان نازا با ساختن و نگهداری از آن و سپس نذر کرد، شانس باردار شدن می یابند؛ همچنین مردم برای آن جان قائل اند و مانند کودکی زنده از او مواظبت می کنند.
در بسیاری از روستاهای سیستان زنانی که صاحب فرزند نمی شوند برای آرامش خاطر خود عروسک پوتک می سازند ، چندی او را نگه داشته و آرزوهای خود را با او مطرح می کند. سپس آن را به زیارتگاه برده و نذر آنجا می کنند (یعنی به آنجا هدیه می کنند) تا به شفاعت امام زاده خداوند متعال به او فرزندی عطا نماید.
همچنین مادرانی که نوزاد دارند پوتکی ساخته و در بالای گهواه کودک نصب می کنند تا کودک با او سرگرم شود و مادر بهتر بتواند به کارهایش برسد.
توچان :
توچان یکی از انواع عروسک های بومی دست ساز متعلق به منطقه زابل است که به شکل نوزاد قنداق پیچ شده است.
در این عروسک تمام اجزای پوشاک یک نوزاد سیستانی با جزییات کامل وجود دارند که شامل: کهنه مخصوص ادرار، قنداق سفید (سارُق) با حاشیه سیاه دوزی شده ( نوعی سوزن دوزی در سیستان ) ، بند قنداق (بندُک) طلایی با سوزن دوزی، پیراهن (پِئنَر) مخمل زرشکی، شلوار ساتن سفید، کلاه سفید زربفت ( کلاه گوشک دار) و چاقوی تاشوی کوچک * است.
این عروسک یک متکای کوچک ( نازبالِشت) و یک تشکچه بازی نیز دارد **
* لحظه ای که نوزاد در سارق بسته می شود، یک چاقوی کوچک و زیبا که احیانا از فرزند قبلی بوده قنداق نوزاد بعدی را زینت داده و به آن آویز می شده است. سیستانیان عقیده دارند که آل از آهن می ترسد و کسانی که با آهن سر و کار دارند، از نیروی مافوق طبیعت برخوردارند. { همچنین سیستانی ها معتقدند با قرار دادن چاقو کنار ِ نوزاد ، از ترسیدن و از خواب پریدن نوزاد جلوگیری می شود . در گذشته مرسوم بوده در ششمین شب ِ تولد نوزاد که به شب ِ خیر مرسوم است ، علاوه کارد ، سوزن نیز جلوی ِ بَندُک ِ نوزاد وصل می شد ، آن شب تا صبح اهالی منزل روی ِ سر نوزاد بیدار می نشستند تا مانع از آسیب نیروهای ِ پلید به نوزاد شوند . همچینی در این شب ، دیگ ِ سیاهی را به صورت وارونه جلوی در منزل قرار می دادند و مقداری مدفوع خشک شده ی سگ را برای دور کردن نیروهای ِ شر و اهریمنی از نوزاد در حیاط ِ خانه ، آتش می زدند.
نکته ی جالب تر این که در افسانه های سیستان ، انسان ِ حیوان نمایی به نام ِ بزلنگی که نیمی انسان و نیمی بز است نیز در صورت همراه داشتن چاقو شی ِ نوک تیز از آسیب زدن به انسان خودداری می کند. }
** متکا ( ناز بالِشت ) و تشک ( نالین / نهالین) فرزند ِ اول را مادر عروس همراه با جهیزیه برای ِ دختر از پیش تدارک می بیند.